Hommage à Desmond TUTU à travers un extrait du roman historique 'Timoun An-mwen' où il débat avec Chawlèn de deux visions du christianisme, débat au cours duquel il fournit quelques explications sommaires sur le concept africain d'Ubuntu qu'il prône et qui motive jusqu'à sa foi...

Lè lè rivé pou (Chawlèn) té ba Modibo on twazyèm timoun, i mandé Papa Mandela ki té Prézidan lotorizasyon ba gason a-yo pòté non a-y. An moman-lasa, archevèque Desmond Tutu vin vwè-y. Lè Chawlèn pòté on kabaré té é kafé, é on dézyèm èvè wonm vyé, kognak, ji é dlo glasé, yo sèvi yo, é pawòl-la pati.

- Chawlèn, an pa vlé mélé mwen adan vi privé a-w, men… Kijan mwen di-w sa san… san boké-w?

- Ou pé palé, Tonton Dèsmonn, é si sa ou ka di mwen-la boké mwen, sa pa grav antrè nou, an sav ou ké palé ban-mwen adan lanmou é rèspé kon ou toujou fè.

Ti pawòl-lasa mété-y pi alèz.

- An té ké vlé ni lonè béni mayé a dé gran géryé-a-zèl an-nou, vou é Modibo, adan grantégliz an-mwen o Kap.

- Men, Tonton Dèsmonn, san dérèspèkté-w, nou pa ni lentansyon mayé kon-yéla. Nonm-dou an-mwen é mwen, nou adoumanman jan-la nou yé la.

- An pa ni lentansyon di zòt ka pou zòt fè… Men jan-la an ka vwè zòt enmé zòt-la, an lidé an-mwen, vomyétan zòt mayé, pou siwvwè on malè vin rivé, tout biten pi fasil.

- Nou ja palé sa, Momo é mwen; nou ka vwè sa pou lè nou ké déviré Bamako.

- An pa sav konmentan zòt ké rèté viv èvè nou isidan ankò, aprézan tout biten ka ranjé, men mayé a-zòt dé, poudèpitousatan zòt ka goumé ansanm-ansanm, sé té ké on èspès dè fèt a lawmé, pou gloriyé Lavi tankou Lanmou pou fè pwa a Lanmò adan Lagè.

Manmzèl pwan si-y pou-y pa té fè Tonton lapenn, davwa i pa té krétyen, é i pa menm té sav si Tonton té okouran, ni ki pwa sa té ké ni si-y si i té ka di-y sa. I té ké pé chanjé lidé a-y anlè si fò yo mayé, é, si yo té ka désidé mayé, anlè kitan é ola, sa, a pa té on pwoblèm. I kalkilé ka i k-ay chaché adan grantégliz a Tonton… Tonton té ka atann li palé. I gadé-y é i di-y:

- Tonton, pétèt ou pa okouran, men an pa anvi fè-w lapenn a tou an-mwen.

- Ayen ou ké di mwen pé ké pé fè mwen lapenn, davwa nou toujou palé adan rèspé a lanmou, Chawlèn. An ka kouté-w.

- An pa krétyen.

- Ka sa pé fè? An pa mandé-w chanjé rèlijyon!

- Pi mové ki sa, Tonton! An vé pa ni afè é krétyen menm menm menm! An jous boulé bib-la!

- Ès ou ké pé di mwen poukibiten ou boulé bib-la?

- Sé té jou 17 jen 1976…

- Ah, an ka konpwann… Mwen osi, jou-lasa, an santi rasin a dout té ka pousé an kè an-mwen. Jou-lasa, mwen osi, kon milyon dòt nèg asi latè, nanm an-mwen bigidi.

- Jou-lasa, an chaché ka an té pé fè mwen té édé.

Lèwgadé, an touvé on bib on koté an kaz a fanmi an-mwen, a pa té ta-yo, yo nonplis pa krétyen. An fè on foyédifé déwò-la, é an boulé-y, an boulé-y an sann, Tonton, é an pwomèt konbat krétyen, jou-lasa, an désidé rantré adan lagè-la yo déklaré nou-la.

- Ki lagè ésa, Chawlèn?

- Sé fòt a sé moun-lasa si nèg ka pwan gaz konsa dèpi 1440, Tonton, sé fòt a sé moun-lasa si moun ésidan anba lòd a afrikannè kalvinis, pa ni ayen i pi mové ki séla.

- An ka konpwann onlo adan doulè a-w, men bib-la pa ni ayen a vwè adan sé sitiasyon-la ou ka palé la la. Sa kalvinis ka fè, sé sa yo vlé fè bib-la di. Menmjan, bib-la pa ni ayen a vwè é masakraj a timoun an-nou Sowéto.

- Sé sa yo ka di bib-la ka di yo fè, Tonton, fè nou maché dwèt, fè nou bésé tèt, é fè nou fè sa yo vlé nou fè, fè nou sèvi yo, é rèsté janti pou yo pwofité anlè nou jan yo vlé. É siwvwè nou lévé tèt, yo ka masakré nou, davwa yo andwa détwi nou! Sé sa bib a-yo ka di yo!

- Men tout krétyen pa menm, Krabyé, tout krétyen pa ka fè sé kalité krim-lasa!

- Tonton, a pa onsèl bib ki tin? A pa menm bib-la? Annou pwan katolik, annou pwan dé wa Fwans, Anri IV é gason a gason a-y, Lwi XIV, é dé dat lantou sa yo ka kriyé Édit de Nantes : 1599 é 1685. Yonn ba pwotèstan dwa viv é viv rélijyon a-yo ; lòt-la aboli lwa-la gran-papa-y té fè la pou té pèwmèt krétyen viv ansanm.

- Dakò, men sé pou rézon politik.

- Lafwans, pi gran fi a légliz katolik, dapré jan yo-menm ka kriyé-y? Sé té menm rèlijyon-la, menm bib-la é menm wayòm-la, é lèwgadé, yonn sèvi é rèlijyon pou-y té pwotéjé moun a pèp a-y, lòt-la sèvi é rèlijyon pou-y té détwi moun a pèp a-y. Menm bib-la an men a Lwi XIV, an men a afrikannè, an men a prézidan Étazini, an men a Rèn Izabèl, an men a sé Pòwtigè-la ki libéré léwòp an 1440-la, an men a Kristòf Kolon, an men a Anglé ki débaké Òstrali é Nouvèl Zéland, èvè bab a Cham, Cham, Cham an zòrèy an-nou, tout krétyen blan sav ola tèks-lasa maké an bib-la, menm lè yo pa sav li!

- Tini sa i maké an bib-la, é tini entèwprétasyon chakmoun ka fè an jan a-yo. Sé dé biten diféran.

- Ou tann palé dè Kòd Nwè-la?

- Tèks a lwa-la Kòlbè fè la?

- Ki Kòlbè ésa, Tonton? A pa Kòlbè ki té wa! Kòd-la Lwi XIV fè la, an 1685 osi, menm lanné-la! Èben, sé asi baz a bib-la i fè lwa pou èsklavajis a-y, èsklavajis krétyen a Léta fwansé, té mété nèg é tchenbé nèg koutkilon anba chenn a Lèsklavaj, Tonton!

Chawlèn pa ka bésé zyé a-y, yo konsa sé défyé yo ka défyé Tonton. Blipman, i rann li kont i té ay fò, i soukwé tèt a-y é i di:

- Èskizé, Tonton-Monsengnè, sé kalité pawòl-lasa ni on jan yo ka sòti touka bouyi an bouch an-mwen…

- Pa ni bwi, Chawlèn, pa fann. An ka konpwann sa ou ka santi an kè a-w parapòt a tousa atwosité fanmi an-nou sibi. Apapousa fò boulé bib-la. Sé kalité biten-lasa pa maké an bib-la. Sé jan-la sé moun-la ka konpwann sa ki maké la ki ka konté plis.

- Sépousa an brilé tan-mwen: konsa pa ni ayen maké adan ankò, kidonk, pé pa ni mové entèwprétasyon ankò.

- Ou boulé onsèl, Chawlèn, ka sa ka chanjé?

- Sa chanjé onlo biten ban-mwen, é sé sa pou toutmoun fè toupatou asi latè an menm tan, menm jou-la, menm lè- la.

- É ka ou ka fè é libèté a moun, vou ki kité péyi a-w pou-w té vin goumé ba pèp an-nou pou libèté a-y?

- Bib-la, sé on liv a lèsklavaj, a pa on liv a libèté!

- Kijan sa, a pa on liv a libèté? A pa libèté Jézikri ka pòté ba moun ka kwè adan-y?

- Awa, Tonton, awa menm! An ka èspliké-w lidé an-mwen si ou ka pèwmèt.

- An ka kouté-w.

Tonton lonji men a-y, é san gadé ou té-é di, i sèvi-y dé dòz Dawbousyé.

- Ou dakò èvè mwen adan on sosyété sé pi fò ka pwan lanmen asi lézòt?

- An jénéral, wi.

- É adan dominasyon, ou dakò sé lidé ki mèt?

- La osi, an dakò.

- Èben, sa an konstaté, mwen, lè an kalkilé asi sa, sèkè bib-la ka pòté lidé a dominasyon, é sé moun-la i an men a-yo la ka fè lwa anplis pou entèwdi moun ki pa k-ay an sans a-yo fè lidé a-yo pasé.

- Ou pa ka kwè nou ka pwan sa i bon adan pawòl a Bondyé, adan bib-la, sa i bon ban-nou adan, sa i k-ay an sans an-nou, sé sa nou ka pwan adan?

- Lè ou adan bib-la, Tonton, ou adan sistèm a-yo, é sé yo ka menné adan sistèm a-yo, èvè bib-la é valè yo mèt adan.

- Ou vlé di bib-la, an lidé a-w, sé biten a-yo, yo ka sèvi èvè-y pou krazé nou, kidonk fò nou jété-y, fò nou brilé-y, fò pan-nou chaché pwan sa i bon adan?

- Sé ontijan sa: nou, nèg, nou fè lavi avan bib-la, Tonton, é nou fè lavi adan on sans alanvè a sans a bib-la. Nou, Nèg-Faraon é zansèt a Faraon, sé adan sèktè a Kouch nou envanté sa moun ka kriyé jòdi-la sivilizasyon. Ni dé kèsyon pou nou pozé nou lè nou ka palé dè bib-la: sé yonn, kimoun ki fè-y, é dé, adan ki bout yo fè-y? Répons a sé dé kèsyon-lasa ké wouvè lèspri an-nou, é ké gidé konpòtasyon an-nou.

- An pa dakò menm menm menm, Chawlèn. Dapré mwen, ni onsèl kèsyon pou nou pozé nou lantou bib-la, sé ki puisans pawòl a Bondyé ka mèt an men a maléré.

- Ki maléré, Tonton? Maléré bib-la ka kréyé li-menm pou-y vin pòté médikaman ki adan-y ba yo?

- Sé bib-la ka kréyé maléré?

- Adan lavi, la osi nou ké dakò kon vòlè é soutirè, tini bon é mové, tini byen é mal, dakò Tonton? Kontèl, volé biten a moun, oben tchouyé moun. Yo ka di-w an bib a-yo, fò pa volé, fò pa tchouyé. Annou pwan ègzanp a on moun ka pwan lanmen si-w : i ka débaké an péyi a-w, i ka volé tè a-w, i ka mété-w adan lanmizè, i ka èsplwaté-w, i ka péyé-w ti miyèt pa ni asé pou-w viv… Vinvwè ou ay volé manjé, jiskont pou-w pa mò fen, vou é fanmi a-w, ou ay volé manjé akaz a-y, an boutik a-y oben an jaden a-y, sé on mové biten?

- Ou ka soumèt mwen on ka èspésyal…

- Dézyèm èkzanp, Tonton: vinvwè, adan péyi a-w, sé moun-la ka pwan lanmen si-w-la ka woté tout libèté a-w, yo ka trété-w silon jistis a-yo yo fè dinèspré ba-w é ki diféran ki ta-yo ki fèt pou yo, yo ka ba-w kou, yo ka koupé manb anlè kò a-w, yo ka jété-w lajòl lè yo vlé, yo ka séparé fanmi a-w, yo ka anpéché-w travay oben apwann li oben apwann on métyé, yo ka anvyolé timoun a-w, madanm a-w, sè a-w, manman-w, yo ka tchouyé zòt jan yo vlé lè yo vlé, yo andwa a-yo lè yo ka fè tousa yo vlé èvè-w, vinvwè ou dépann déotwa adan yo, menm déotwa dizenn, déotwa santenn, déotwa milyé adan yo, ès sé on krim?

- Pawòl a-w ni sans, démonstraksyon a-w entérésan toubònman, an ka konpwann, men a pa bib-la ka kréyé sa. Sé silon kè a moun é silon tanpéraman a moun moun ka konpòté yo parapòt a dòtmoun an sosyété a-yo.

- Bib-la ka kréyé katégori a moun ka pwan lanmen anlè moun an non a bondyé a sé moun-la ka pwan lanmen-la, é katégori a moun pou yo fè maché dwèt an non a bondyé-la ki adan bib-la ki an men a-yo la. É i ka di, bib-la, sé pawòl a bondyé, kidonk fò pa diskité-y, sé on lwa, si ou pa dakò èvè-y, sé on krim kont bib-la, kont sé moun-la ka menné la, é kont bondyé a-yo, antoutjan ou koupab!

- Sé jan yo ka entèwprété pawòl a bondyé ki adan bib-la, Chawlèn. Nou, isidan, ka nou ka fè, ka nou ja fè, é ka nou ka chaché fè? Nou ka chaché mèt lanmou an kè a moun, ba moun fòs padonné, é ba moun fòs kwè adan puisans a Bondyé.

- Enmé bouwo an-nou? Padonné lennmi an-nou?

- On moun pé pa viv tout vi a-y adan lahenn.

- É on moun pé viv tout vi a-y adan lenjistis?

- Bib-la ka konbat lenjistis, dèpi i ka di-w ba Séza ta-y, é ba Bondyé ta-y.

- Jistèman, Tonton, dèpi anpèrè women a-yo, sé konsa yo ka entèwprété-y, é dèpi 1440, sé nou ki anba lòd a-yo lasa. Nou nèg é zendyen Lanmérik yo détwi an non a menm bib-lasa, sé jistèman entèwprétasyon a-yo an ka dénonsé. Alòkifè, mwen, solisyon an-mwen, sé aboli bib- la.

- Nou pé-é dakò asi pwen-lasa. An lidé an-mwen, ni mwayen rann entèwprétasyon-la pi méyè.

- Awa, Tonton, awa! Nou pé pa fè sa. Ou pé pa fè sa. Davwa ou anba. Yo anlè-w. Sé yo ka désidé. Ba yo é ba-w!

- Awa. Ni biten yo ka désidé, é ni biten nou, nou ka désidé. Ès ou tann palé ki dè téoloji Ubuntu, ki dè téoloji a Libérasyon, ki dè black theology?

- Yo ka lésé zòt palé tout tan zòt pa ka déranjé yo. Ubuntu, an lidé an-mwen, an ka byen di-w Tonton jan an ka vwè-y, a pa on téoloji, sé on filozofi ki sòti an nannan a Lafwik. Poukibiten ou ka kriyé-y téoloji?

- Ah, Chawlèn, an pé pa di-w twòp, men nou ka fè sistèm-la fè onlo chanjan, ou pa menm pé fè-w lidé-lasa…

- An sav, Tonton, men zòt toujou adan, zòt toujou ka woulé andidan limit a sistèm-la.

- Nou pé pa fè konpédi pa ni on bib, pa ni on tora oben on koran, on talmud!

- Jistèman, sé sa an ka fè : an ka boulé kilen-kilòt, é an lib, an ka viv san ipokrozi-la tout sé swadizan liv sakré-lasa ka pèwmèt, piplis, ka béni tout kalité krim asi séla ki anba séla ka menné la, dèstan sé anlè non a liv sakré a-yo yo ka fè yo.

- Mwen, é moun an menm larèl ki mwen, nou ka kontigné kwè bib-la ni on puisans adan-y ba moun ka kwè adan pawòl a Bondyé, é nou pé chanjé onlo onlo biten adan wòl i ka jwé adan vi an-nou.

- Kimoun ki apwann vou sa ou sav, sa ou ka apwann moun jòdila, a pa yo? Yo mandé-w lidé a-w pou sa? Yo mandé-w ankijan ou ka vwè sa? Awa, Tonton, yo kalkilé biten a-yo antrè yo é pou yo, é yo vin di-w mi sa pou-w fè, mi sa pou-w kwè, mi sa pou-w di, é mi kijan pou-w yé, èskizé Tonton, men sé yo ka di-w, adan bib a-yo é adan liv a entèwprétasyon a bib a-yo yo ka fè, plis liv yo ka lésé-w fè si lidé a-w ka rantré adan katégori a entèwprétasyon a-yo, ka pou-w fè. Ou ni rézon, nou pé-é dakò anlè sa. An ka mandé-w padon pou jan pawòl an-mwen kri é rèch.

- A pa sa… Tousa ou ka di la la ni on sans, men prensip a entèwprétasyon, sé jistèman lè lidé on entèwprèt pé pézé asi entèwprétasyon jénéral-la.

- Tonton, dèpi démilan, lidé a ki entèwprèt ki pa té k-ay an sans a-yo ja pézé on pwa? Dèpi Luther, ki entèwprétasyon ki ja modifyé filozofi a pwotèstan? Lè on lidé fò é k-ay adan ondòt sans, sa ka bay ondòt kouran, ondòt rèlijyon, ondòt filozofi, adan menm sistèm-la. É jous jòdla, pa ni pon-on entèwprétasyon ka ba nèg valè ki ja pèsé é ki ni on pwa.

- Men bib-la pa ka fè kan a koulè, tout timoun a Bondyé menm!

- Ki ésidan, an Afwik, ki an Amérik, ki an Òstrali, ki toupatou ola yo mèt pyé a-yo é fizi a-yo an men a-yo, yo di nou bib a-yo ka di nèg ni malédisyon a papa bondyé anlè tèt a-yo aprédavwa i té modi Cham. Sépousa an boulé bib-la tonton, é sépousa an woutouné an rèlijyon a gangann an-mwen. An pa ka sèvi é pwazon a bouwo a pèp an-mwen kont pwòp pèp an-mwen.

- Wòl a moun ka kwè an Bondyé, wòl a moun ka kwè adan bib-la, sé fè lavérité pèsé, woté frè é sè an-nou i ka fè érè adan entèwprétasyon a-yo, woté yo adan nwèsè-lasa, menné yo anba limyè a bib-la.

- Konmentan nou mèt pou nou té woté frè é sè an-nou adan nwèsè a kwayandiz a-yo ésidan? Konmentan nou mèt pou nou té aboli lwa kriminèl a-yo? Dè 1948 a 1994, près senkantan, Tonton, é konmen krim, konmen tchouyézon, konmen kondannasyon enjis, konmen fanmi, konmen pèp yo détwi? Liv a-yo, Tonton, lékòl a-yo, linivèsité a-yo, gouvèlman a-yo… Nou mélé, tonton, nou mélé.

- Panmenm filozofi moral a bib-la ou pa ka bay on chans?

- Moral? Krétyen ni dé mèt : pap-la é Vatikan pa la, Étazini pa lòtkoté-la. Nou pé-é palé dè pap-la jòdla, sa ké menné nou two lwen. Men Étazini sé té prèmyé soutyen a afrikannè é lapawté! Prèmyé mèt a démokrasi lib é sa yo ka kriyé péyi a Droits de l’homme, sé Étazini. Men Étazini té ni menm sistèm rasis-la ki ta ésidan la!

- Étazini aboli Lèsklavaj, kanmenm, adan lagè antrè krétyen blan, antrè sa i té dakò é sa i pa té dakò, é yo aboli osi tout lwa rasis a-yo dèpi près trant lanné.

- Dakò, men sé sé menm moun-lasa, blan krétyen, ki té fè Lèsklavaj é sé lwa rasis-la nou ka palé la, é yo pa té fè lagè pou yo pa té mété yo anplas… Ès sa vlé di yo-tout té dakò onlè pou té fè sa konsa? Annou pwan ka a Lafwans : an 1789, an bout a on tan yo ka kriyé adan liv a-yo Le siècle des lumières, ki sé on syèk a nwèsè pou lèspri, si ou li makakri bann a Vòltè, Montèskyé, Didwo, Dalanbè, Bomawchè, èksétéra rasis ka rakonté adan liv a-yo, an tan fanmi nèg té èsklav a fwansé Gwadloup, Matnik, Ayiti, Giyàn, Réignon, èksétéra, érityé a-yo fè sa yo kriyé La Déclaration des droits de l’homme et du citoyen, yo pa mèt nou adan, èvè rèlijyon a-yo é bib a-yo… Nou pa té moun?

- Men Révolisyon fwansé aboli Lèsklavaj, kanmenm!

- Dakò, yo aboli Lèsklavaj. Men kitan? An févriyé 1794. É poukibiten? Davwa Ayisyen té voyé on délégasyon monté an Fwans di révolisyonnè fwansé Ayiti té aboli Lèsklavaj dèpi out 1793! Mi poukibiten é kijan Révolisyon fwansé vin aboli Lèsklavaj seng lanné apré yo té fè déklarasyon a-yo, dakò, Tonton? Men, pi bèl-la, ès ou sav ka Napoléyon fè uitan pi ta, Napoléyon pap-la béni, Napoléyon é Konkòwda a-y-la? Èben, Napoléyon woumèt nou anba chenn a Lèsklavaj an 1802! Sé on bondyé ba Léta fwansé, on boug ki aboli on lwa a Léta fwansé ki té ka aboli Lèsklavaj an non a Léta fwansé pou-y té woumèt Lèsklavaj anplas an non a Léta fwansé adan koloni fwansé, ay chaché-y!

- Wè, dakò, men an 1848, Léta fwansé wou-aboli Lèsklavaj on dézyèm fwa, é kou-lasa, pon-on moun pa woumèt li anplas. Sé pétèt osi pousa yo ka fè moun kriyé yo Le pays des droits de l’homme?

- An sòti démontré-w déklarasyon a 1789 sé Les Droits de l’homme blanc Tonton! Jodijou, lè ou ka gadé plas a nèg é moun-vini ki pa blan an Fwans, ou oblijé di Le pays des droits de l’homme blanc! Yo, yo ka di an liv a-yo, adan lékòl a-yo, an télé a-yo Le pays des droits de l’Homme, é yo wou ka maké-y èvè on gran h ankò pou kouyonné moun. Men an ni zyé, é an pa ka gadé dè la vou ou ka gadé la. Davwa ou an plas a-yo, Tonton, èskizé, men ou pa an plas a-w. Si ou té pé déplasé-w, si ou té pé ay an plas a-w pou-w gadé, ou té ké pé vwè sa an ka vwè, men la ou yé la, Tonton, ou pé pa vwè dòt ki sa yo, yo ka vwè, sa yo ka fè-w vwè.

- Rasiré-w, Chawlèn, an an plas an-mwen la an yé la, é an ka vwè sa pou mwen vwè é dé zyé an-mwen ki tan-mwen. Nou pa ka enpozé pon-on moun rèlijyon an-nou. Sé on biten chakmoun ka vwè ba yo-menm. Sa an sav, sèkè nou enmé sa ou fè ban-nou, nou enmé zanmi an-nou, nou enmé moun ki sipòté konba an-nou, moun ki goumé pou nou, moun kon vou, moun kon Modibo, moun kon Kadafi, moun kon Néto, moun kon Kastwo, é mwen, an té ké vlé – ou sav an ja ni on laj –, é sé an non a Madiba, an non a ANC, adan rèlijyon a Ubuntu an-nou ki sé apéprè chakmoun chakmoun ansanm-ansanm, san bib si ou vlé, an té ké vlé zòt ban-mwen lonè béni mayé a-w é frè an-nou Modibo. É sa an ni, sé on grantégliz, an pa ni ayendòt. Sa kon on lopital ba nanm a onlo frè é sè. Kidonk, si ou vlé fè mwen lonè-lasa, sé ANC ou ka fè lonè, sé Madiba ou ka fè lonè. Anplis, ou mandé-y lotorizasyon ba timoun a-w pòté non a-y. Sé an sans-lasa an vin vwè-w.

Chawlèn bésé zyé a-y, ka kalkilé. Sa Tonton-Monsengnè ka di la la, sa ni sans, sa ni pèz… Tonton santi i koumansé bésé fé a-y. I pòté ondòt vatou:

- Lè nou té an lagè, Krabyé, nou té ka mò ansanm, san sav hak yonn si lòt. Nou pa jen mandé ki rèlijyon, ki nasyonalité. Onsèl biten té ka konté, sé té lanmou a lajistis, pou té aboli lapawté é libéré péyi an-nou. Sépousa toutmoun ki té paré mò pou sa té ka fè yonn, yenki lantou lidé-lasa. Pa té ni konsidérasyon a rèlijyon adan jan nou té ka fè yonn, pou konba a lasentfanmi.

- Pawòl a-w vré a san pou san, Tonton, pa té ni pon-on konsidérasyon a rèlijyon adan lyannaj an-nou. Sé lanmou a Libèté é Lajistis ki té ka sèvi èsans an motè a kè an-nou. Antoutjan, Tonton, fò mwen ké palé sa é nonm-dou an-mwen. An moman-lasa, nou ké ba-w on répons.

- An kontan désizyon a-w, Chawlèn. Nou pa présé, sòf si Lanmò ja voyé kannòt a-y chaché nanm an-mwen, an tanndi i pa djè ka pèd tan an chimen.

- Pa fann, Tonton, nou pé-é pèd tan pou fè-w sav.

Tonton Dèsmonn lévé, Chawlèn osi. Manmzèl vansé an pòt-la, é i mété kò a-y asikoté pou-y té lésé Tonton pasé. Tonton ba-y dé bo si chak figi, é i alé dousouman, chofè a-y té ja ka wouvè pòt a loto-la ba-y. Lè i té ka démaré, i touné tèt a-y asi Chawlèn, é i saliyé-y, on jan sa té ka sanm on jès a bénédisyon, èvè men dwèt a-y ka désann douvan figi a-y, é tèt a-y ka bésé an menm tan ki men a-y… Chawlèn souri.

Lè Tonton-Monsengnè alé, Chawlèn kontigné kalkilé anlè sa yo té palé tout lajouné-la, é lèswa-la, lè Momo rantré, i mandé-y vin sizé anba véranda-la èvè-y, é yo palé, yo rété lontan ka palé. Tout rèstan a lannuit-la, Modibo pa konpwann kijan madanm a-y fè an kouch-la èvè-y é, an menm tan, i pa la, pa menm dòmi i pa-a rivé dòmi.

Landèmenmaten, wouvè jou wouvè, i di nonm-dou a-y ay di Tonton Dèsmonn i dakò si li Modibo i toujou dakò. Di-y ban-mwen an dakò pou-y béni mayé an-nou adan grantégliz a-y, men sé ké aprédavwa mèt an-nou ké ja béni mayé an-nou pou yonn, é aprédavwa mè-la oben on réprézantan ofisyèl a répiblik a Azani ké ja béni mayé-la pou dé, souplè.

I té ka asèpté pou bénédisyon ki té ja tonbé anlè pèp Azani dèpi jou yo té lagé Madiba, davwa mari a-y pa té ni pon-on pwoblèm é katolik, kanmenmsi i té ka viv menm rèlijyon ki manmzèl.

Dé mwa apré mayé-la, yo ba yo on paspò Azani. Chawlèn té ka òwganizé-y é Mèt Ursulet é é Chaka pou yo té viré monté Pari èvè twa timoun a-y é mari a-y.

Francesco é klan italyen a ANC vin touvé yo ka monté é désann adan anbasad a Azani toupatou asi latè èvè misyon èspésyal a biwo a prézidan-la. Sé té lapé, dakò, men té ni moun pou Léta té kontigné pwotéjé é séré, adan kan a ANC menm, moun ki té fè biten kriyan i té ka fè té ni lennmi i té ka chaché yo andous, pou té dépann yo andous.

*

*

 Viré monté